Hormon Sistemi, insanların vücudunda sayısız hormon bulunmaktadır. Birçoğu bilimsel açıdan açıklanan bu hormonların bazıları ise hâlâ açıklanmaya çalışılıyor. Hormonlar da enzimler gibi protein yapıdan oluşmuştur. Bazıları ise 3-5 aminoasitten oluşmuştur hatta protein yapıya bir de karbonhidrat molekülü bağlanarak oluşabilir.
Bunun yanı sıra lipidlerden sentezlenen ve protein yapıda olmayan hormonlar da vardır. Buna örnek olarak dişi ve erkek bireylerin primer ve segonder eşey karekterlerini belirleyen östrojen ve testosteron hormonları gösterilir.
Hormonlar vücutta belli organlar tarafından üretilmektedir. Bu organlar özelleşmiş yapıya sahiptir. Ve çok çeşitli kan damarı ağına sahiptir. Bu sayede üretimi yapılan hormonlar hızlı bir biçimde kana karışarak hedef organlara doğru yol alır. Şimdi sırasıyla hormon sisteminde bulunan bezleri, bu bezlerin ürettiği hormonları ve hormonların gideceği organları açıklayalım.
Hipotalamus,
Beyinde bulunan özelleşmiş hormon bölgesidir. Yanında bulunan hipofiz bezi durdurucu ve salgılatıcı etkiler meydana getirir. Hipotalamus bezinde farklı sinirler bulunur. Bu sinirler diğer sinir hücrelerinden farklı olarak hormon üretip bu hormonları kana karışmasını sağlar. Bu hücrelerin oluşturduğu hormonlara genel olarak nörohormonlar adı verilir. Bu hormonlar kendi aralarında da ayrılır. Hipotalamus bezinde üretilen hormonların bazıları hipofiz bezinin adenohipofiz alt lobuna etki ederken bazıları da nörohipofiz denilen ikinci alt bölgeye etki eder.
Hipotalamus bezinin salgıladığı bazı hormonları ve görevlerini açıklayalım.
- TRH: Açılımı tiroid salgılatıcı bez olarak bilinen bu hormon, hipofiz bezinin adenohipofiz lobunun tiroid hormonunu üretir.
- GNRH: Gonad hormonlarını salgılatan hormondur. Bu hormonun üretimi sonrası hipofiz bezine ulaşarak kendini bağlayan reseptörlerin bulunduğu, Gonad hormonlarını üreten hücrelere bağlanırlar.
- PRH: Prolaktin salgılatıcı hormon da denir. Hipofiz bezinde bulunan meme bezlerini kontrol eden hormonların aktivasyonunu ve prolaktin hormonun salgılanmasını sağlar.
- GR-RH: Büyüme hormonunu salgılatıcı hormon olarak bilinir. Hipofiz bezinde bulunan büyüme hormonlarını aktive eder.
- PRH-IH: Hipofiz bezinde bulunan prolaktin hormonun üretiminden sorumlu hücreleri aktivasyonunu engeller.
Hipofiz bezi,
Beynin diensefalon bulunan hipofiz bezi oldukça küçüktür ve infundibilar sap ile beyine bağlanır. Ayrıca hipofiz bezinin salgıladığı hormonlar çok önemli görevlere sahiptir. Kan basıncını dengeleyen hormonlar, büyüme ve üreme hormonları bunlardan bazılarıdır. Yukarıda bahsettiğimiz gibi nörohipofiz ve adenohipofiz olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki bezden salgılanan hormonları sırasıyla açıklamaya çalışacağız.
Adenohipofiz lobundan salgıladığı hormonlar,
- TSH: Hipotalamustan salgılanan tiroid salgılatıcı bez hücrelerinin sentezi ile oluşur. Hormonun hedef organı tiroid bezidir.
- FSH-LH: Erkek ve dişi eşey hücrelerinin gelişiminden sorumludur. Hedef organları eşey üreme organlarıdır.
- MSH: Melanin uyarıcı hormon olarak bilinir. Bu hücreler melanin adı verilen renk pigmentini üretirler.
Nörohipofiz lobundan salgıladığı hormonlar,
Bu lobun salgıladığı iki ana hormon vardır. Bunlar, oksitosin ve vazopressindir.
- Oksitosin: Hamile kadınlarda doğum sonrasında rahim etrafında sarılı olan düz kas hücrelerinin kasılmasına neden olur, böylece bebek rahime doğru düşer.
- Vazopressin: Damar cidarlarında konumlanan düz kas hücrelerinin kasılmasına aynı zamanda böbreklerin suyu absorbe eder. Böylelikle vücuttataki ürenin azalmasını sağlar.
Pineal bez,
Beyin diensefalon bölgesinin sırt kısmında bulunan bu bez, aynı hipofiz bezi gibi kısa bir sapla beyine bağlanır. 2 önemli hormonu vardır.
- Serotonin: İnsanlarda uyku düzenini sağlar. Vücut sıcaklığının ayarlanmasında ve düz kasların kasılmasında uyarıcı etkisi vardır.
- Melatonin: Üreme sikluslarının düzenlenmesinde rol oynar.
Tiroid bezi,
Tirozin aminoasidinden meydana gelen bu hormon, canlı hücrelerinde enerji açığa reaksiyonlarının hızlanmasını uyarır. Örneğin soğuk havalarda daha çok tiroksin salgılanır. Bu şekilde vücut ısısı dengelenir.
Triiyodotronin ,
3 adet İyot molekülü bağlanarak bu hormonu oluşturmuştur. Tiroksin hormonu ile fonksiyonları aynıdır.
Paratroid bezi,
Paratroid bezinin en önemli hormonu parathormondur. Kemiklerden CA iyonlarının kana geçişini uyarır. Ayrıca kandaki fosfat iyonlarının idrara geçişini hızlandırır.
Böbrek üstü bezleri,
Anatomik olarak Korteks ve Medulladan oluşur ve ikisi de ayrı ayrı hormon üretir. Korteksten salınan hormonlar Adrenal korteks, steroid grubu olarak bilinen değişik hormonların salgılanmasında rol oynar. Ayrıca lipid tabiatında sentezlenen kortizon, aldosteron ve kortizol hormonların salınımını sağlar.
Medulladan ise Adrenal medullan, Adrenalin ve Noradrenalin hormonlarının salınımı sağlanır. Korku ve heyecan durumlarında salınrak sinir impulslarının hızlı bir şekilde iletilmesini sağlar.
Hormon üreten bezler gibi davranan organlar,
Bazı organların gerçekte görevleri farklı iken bazı kimyasalları üretip kana vermesi nedeniyle aynı zamanda hormon bezleri olarak da kabul edilir. Mide, karaciğer, pankreas ve üreme organları bunların başlıcalarıdır.
Mide,
Mide duvarında sindirim nedeniyle salgılar üreten ve bu salgıları mide içerisine götüren bezler bulunur. Bu bezler özelleşmiş hücrelerin salınımı sonucu ortaya çıkar.
Midede parietal hücreler asit üretirken G hücreleri gastrin hormonu üreterek asit salınımını kontrol eder. G hücrelerinin gastrin üretimi de serotonin hormonu tarafından kontrol edilir. Hormonlar arasında böyle bir zincirleme ilişki vardır.
Karaciğer,
Besinlerin sindirimiyle kendisine gelen biyokimyasal molekülleri işler. Ayrıca bu moleküllerden elde ettiği protein ve glikojeni kana verdiği için endokrin sınıfına girmektedir.
Pankreas,
Sindirim sırasında incebağırsağa safra sıvısı dökülürken pankreastan da lipidlerin parçalanmasını sağlayan enzimler salgılanır.
Üreme organları,
Erkek ve dişi eşey hücrelerinin yerler olan üreme organları, erkeklik ve dişilik hormonlarının salgılandığı yerdir. Erkeklerde testosteron hormonu Leydig adı verilen hücreler tarafından oluşturulur. Dişilerde ise en önemli hormon progesteron hormonudur. Bu hormon meme bezlerinin gelişmesinde rol oynar.
Enzimler ve hormonlar vücutta mutlak surette bulunması gereken biyokimyasal moleküllerdir. Bu moleküllerden herhangi birinin çıkarılması tüm düzenin bozulmasına yol açar.
.jpg "Prolaktin Hormonu Düşüklüğü Neden Olur?")
